ارزش علم بی ارزش

انواع علم

یک دسته از آیات و روایات گویای این حقیقت هستند که علم همواره توأم با ایمان و عمل صالح است؛ بلکه همراه با بالاترین مراتب ایمان و عمل صالح است«شَهِدَ اللَّهُ أَنَّهُ لا إِلهَ إِلاَّ هُوَ وَ الْمَلائِکَةُ وَ أُولُوا الْعِلْمِ»[۱] ؛ یعنی اولوا العلم(صاحبان علم) آن قدر مرتبه‌شان بالاست که در ردیف خدا و فرشتگان قرار می‌گیرند.
ولی در دسته دیگری از آیات، علم با خصوصیاتی برخلاف خصوصیاتی که گفته شد، مطرح گردیده است : «أَفَرَأَیْتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلهَهُ هَواهُ وَ أَضَلَّهُ اللَّهُ عَلى‏ عِلْمٍ»[۲] آیا کسی را دیدی که خدای خودش را هوای خودش قرار داده؟ هوس شده بت و معبود او و خدا با اینکه او می‌داند او را گمراه کرده است.
«وَ ما تَفَرَّقُوا إِلاَّ مِنْ بَعْدِ ما جاءَهُمُ الْعِلْمُ»[۳] یعنی اهل کتاب مختلف نشدند، اختلاف نکردند، مگر در آن وقتی که علم برای آنها آمد. یعنی علم شده سبب اختلاف آنها.
«و مَا اخْتَلَفَ الَّذِینَ أُوتُوا الْکِتابَ إِلاَّ مِنْ بَعْدِ ما جاءَهُمُ الْعِلْمُ»[۴] یعنی اهل کتاب اختلاف پیدا نکردند مگر بعد از این که آنها علم آمد به سوی آنها. و مشابه این آیات... .
مقتضای تأمّل در این دو دسته آیات و روایات مشابه این است که از نظر قرآن علم دو نوع است :
(۱) علمی که به طور مطلق ارزش است، این علم همواره با شناخت به حقایق هستی و پذیرش حق و عمل صالح توأم است و از ایمان و عمل صالح جدا نیست(علم تفکیک ناپذیر از ایمان و عمل صالح، مطلقاً ارزش است)
(۲) علم تفکیک‌پذیر از ایمان و عمل صالح. ارزش این نوع علم، منوط است به این که با ایمان و عمل صالح باشد. ممکن است این آیه اشاره به همین مطلب باشد: «یَرْفَعُ اللَّهُ الَّذینَ آمَنُوا مِنْکُمْ وَ الَّذینَ أُوتُوا الْعِلْمَ دَرَجاتٍ»[۵] عطف «أُوتُوا الْعِلْمَ» بر «الَّذِینَ آمَنُوا» یعنی عالِم مؤمن و مؤمن عالم. این علومی که ما داریم ؛ حوزوی یا دانشگاهی، این علوم اگر با عمل صالح و ایمان همراه شد ارزشمند می ‌شود و إلاّ فلا . به قول حضرت امام خمینی رحمة الله علیه : ممکن است انسان مدرّس درس اخلاق باشد و جهنّم برود.

[۱] آل عمران/سوره۳، آیه۱۸.

[۲] جاثیه/سوره۴۵، آیه۲۳.

[۳] شوری/سوره۴۲، آیه۱۴.

[۴] آل عمران/سوره۳، آیه۱۹.

[۵] مجادله/سوره۵۸، آیه۱۱.