چگونه محاسبه نفس کنیم؟

بهترین طریق همان است که در حدیثی از امیرمؤمنان علی علیه السلام نقل شده که بعد از نقل حدیث پیغمبراکرم صلی الله علیه و آله که فرمود: «اکیس الکیسین من حاسب نفسه; عاقل ترین مردم کسی است که به محاسبه خویش پردازد» مردی از آن حضرت پرسید «یا امیرالمؤمنین و کیف یحاسب الرجل نفسه; ای امیرمؤمنان! انسان چگونه نفس خویش را محاسبه کند؟»

امام ضمن بیان مشروحی چنین فرمود:

هنگامى که صبح را به شام مى رساند، نفس خویش را مخاطب ساخته و چنین بگوید:

 اى نفس امروز بر تو گذشت و تا ابد باز نمى گردد و خداوند از تو درباره آن سؤال مى کند که
 در  چه راه آن را سپرى کردى؟
 چه عمل در آن انجام دادى؟
آیا به یاد خدا بودى و حمد او را بجا آوردى؟
 آیا حق برادر مؤمن را ادا کردى؟
 آیا غم و اندوهى از دل او زدودى؟
و در غیاب او زن و فرزندش را حفظ کردى؟
آیا حق بازماندگانش را بعد از مرگ او ادا کردى؟
آیا با استفاده از آبروى خویش، جلوى غیبت برادر مؤمن را گرفتى؟
چه کار مثبتى امروز انجام دادى؟
سپس آنچه را که انجام داده به یاد مى آورد و اگر عمل خیرى از او سرزده، حمد خدا و تکبیر او را به خاطر توفیقى که به او عنایت کرده بجا مى آورد، و اگر معصیت کرده از خداوند آمرزش مى طلبد و تصمیم به ترک آن در آینده مى گیرد... .(6)
6. بحارالانوار، ج 89، ص 250.