اولین راه جذب برای کار تربیتی و امر به معروف و نهی از منکر،خوب سخن گفتن است
در قرآن شریف آمده است وقتى موسى و هارون از طرف بارى تعالى مأموریت یافتند نزد فرعون بروند و او را به راه حق دعوت نمایند، با وى به نرمى و ملایمت سخن گویند.
اذهبا الى فرعون انه طغى فقولا له قولا لینا لعله یتذکر او یخشى.( سوره 20، آیههاى 43 و 44.)
شما دو نفر نزد فرعون بروید، که به طغیان و سرکشى گرایش یافته است با وى به نرمى سخن بگویید، شاید متذکر شود و از عذاب الهى بترسد.
عن مولانا الکاظم (علیه السلام) فى قوله تعالى فقولا له قولا لینا آى کنیاه.(بحار، ج 13، ص 134.)
حضرت امام موسى کاظم (علیه السلام) در تفسیر آیه فرموده: این که خداوند به موسى و هارون دستور داد با فرعون به نرمى سخن بگویید، یعنى او را به کنیه صدا بزنید. مىدانیم اشخاص را به کنیه، در عرب، یا نام فامیل در فارسىزبانان، صدا زدن، خود احترام و تکریمى است به شخصیت آنان.
خداوند در قرآن شریف، نرم گویى و نرم خویى رسول گرامى (صلى الله علیه و آله و سلم) را، که از عوامل جلب قلوب و جذب نفوس بود، به حساب رحمت واسعه خود گذارده و فرموده است:
فبما رحمع من الله لنت لهم و لو کنت فظا غلیظ القلب لانفضوا من حولک.(سوره آل عمران (3)، آیه 159)
اى پیامبر، در پرتو رحمت خداوند، با مردم برخورد نرم و ملایم دارى. اگر تندخو و سختدل مىبودى، مردم از اطراف پراکنده مىشدند.
سخن را به نرمى ادا نمودن، از احترام گوینده به شخصیت شنونده حکایت مىکند و این تکریم و احترام، آن قدر در شنونده اثر مىگذارد که مىتواند موضع وى را در مقابل گوینده تغییر دهد و غلظت او را به نرمى مبدل سازد.
فى وصیه على (علیه السلام) لابنه الحسن (علیه السلام) ولن لمن غالظک فانه یوشک ان یلین لک.(بحار، ج74، ص168)
از جمله وصایاى على (علیه السلام) به فرزندش، حضرت مجتبى، این بود که هر کس با تو، به غلظت و خشونت مواجه مىشود، تو با او به نرمى و ملایمت برخورد کن، چه، نرمى تو با وى مىتواند به سرعت موضعش را تغییر دهد و او را با تو نرم و ملایم سازد.
مردى به نام اسحاق کندى، که در زمان خودش فیلسوف عراق بود، به نوشتن کتابى دست زد که حاوى تناقضهاى قرآن باشد. بر این کار همت گمارد و براى انجام آن تنها در منزل نشست و مشغول نوشتن گردید.
روزى، یکى از شاگردان او، بر حضرت امام عسگرى (علیه السلام) وارد شد. حضرت به وى فرمود: آیا در بین شما یک مرد رشید نیست که استادتان را از کارى که درباره قرآن شروع کرده، باز دارد؟
عرض کرد: ما از شاگردان او هستیم. چطور ممکن است ما در این مورد یا دیگر موارد به او اعتراض نماییم.
امام فرمود: آیا حاضرى آن را که به تو مىآموزم، در محضر استادت انجام دهى؟
عرض کرد: بلى.
فرمود: نزد او برو، با وى به لطف و گرمى انس بگیر، و در کارى که مىخواهد انجام دهد، یارىاش کن و چون مأنوس گشتى، بگو: براى من سوالى پیش آمده است. اجازه مىخواهم بگویم و از مثل شما، توقع این اجازه هست.
سپس بگو: اگر تکلم کننده به این قرآن نزد شما بیاید و این سؤال مطرح گردد که آیا جایز است مراد گوینده قرآن، از گفتههاى خودش، غیر آن باشد که شما گمان بردهاید و آن را برداشت نمودهاید؟ او در پاسخ خواهد گفت: این احتمال جایزاست. زیرا مردى است که مىفهمد، آن را که مىشنود. وقتى با سخن تو ملزم گردید، به او بگو: شما از کجا مقصد متکلم قرآن را درک نمودهاى؟ شاید منظور او غیر آن چیزى باشد که شما گمان بردهاید.
فصار الرجل الى الکندى و تلطف الى ان القى الیه هذه المسئله فقال له اعد على فاعاد علیه فتفکر فى نفسه ورأى ذالک یحتمل فى اللغه وسائغا فى النظر.بحار، ج 50، ص 311.
آن مرد نزد فیلسوف کندى رفت و طبق دستور امام، پس از تلطف و مهر، مطلب را با وى در میان گذارد. آن قدر این کلام مؤثر افتاد که به او گفت: دوباره بگو. دوباره گفت. فیلسوف پس از اندیشه و تفکر، ابراز داشت: این که گفتى، به اعتبار لغت، محتمل است و از جهت دقت نظر، جایز.
این احتمال صحیح و اساسى، طبق دستور امام عسگرى (علیه السلام)، به نرمى و ملایمت و با حفظ شخصیت فیلسوف تحصیل کرده القا گردید. از این رو، در وى اثر مفید گذارد و او را در نوشتن کتاب دودل و مردد ساخت. اگر همین مطلب با تندى و خشونت ادا مىگردید، وى را در عقیده خود مقاوم مىنمود و به گفتههایش پافشارى نشان مىداد.
خطباى اسلام باید همواره دستور امام عسگرى (علیه السلام) را به خاطر داشته باشند و در تبلیغ معارف قرآن شریف، با شنوندگان، به نرمى سخن بگویند. چه، نرمگویى، از یک طرف، احترام به شخصیت مستمعین است و از طرف دیگر، بهترین راه تأثیر و نفوذ معنوى در آنان است.
خطیب، با سخنان نرم و ملایم مىتواند به سهولت شنوندگان را به راه حق هدایت کند، حس وظیفهشناسى را در نهادشان بیدار سازد، و آنان را در راه انجام تکالیف شرعى، تشویق و ترغیب نماید.
سخنران دینى باید آن قدر تمرین نماید که نرم گفتن، ملکه نفسانىاش گردد و آن چنان به ملایمگوئى خو بگیرد که نتواند به آسانى از آن تخلف نماید. على (علیه السلام) در این باره چنین فرموده است:
عود لسانک لین الکلام.فهرست غررالحکم، ص 334.
زبانت را عادت ده که گفتارش همیشه نرم و ملایم باشد.
| سخن تا توانى به آزرم گوى | درشتى مکن در سخن نرم گویى |
