▒◄خودشناسی (حدیث )

خودشناسی:

۱۲۳۳۱ -عنه علیه السلام :نالَ الفَوزَ الأکبَرَ مَن ظَفِرَ بِمَعرِفَةِ النَّفسِ - غرر الحکم : ۹۹۶۵

کسى که موفق به خود شناسى شود، به بزرگترین پیروزى دست یافته است.

 *********************************

و اجعَلنا مِنَ الّذین عَرَفوا أنفُسَهُم ، و أیقَنوا بِمُستَقَرِّهِم ، فکانَت أعمارُهُم فی طاعَتِکَ تَفنى .بحار الأنوار : ۹۴/۱۲۸/۱۹

۱۲۳۴۹-امام زین العابدین علیه السلام ( ـ در دعا ـ )فرمودند : ما را از کسانى قرار ده که خود را شناختند و به قرارگاه خویش یقین یافتند و از این رو عمرشان در راه طاعت تو مى گذشت

********************************* مهمترین چیزی که باید بشناسم

پاسخ امام علی علیه السلام به کسانی که معتقدند شروع حرکت انسان از شناخت هستی و علوم ریاضی و فیزیک و... می باشد

امام علی علیه السلام: لا تجهل نفسک فان الجاهل معرفة نفسه جاهل بکل شی ء؛

نسبت به خویشتن خود نادان مباش زیرا کسی که به شناخت خویش نادان است به همه چیز نادان است  

  شرح غررالحکم و درر الحکم (خوانساری)، ج 6، ص 304.

*********************

«من عرف نفسه فقد انتهی الی غایه کل معرفه و علم »

«هرکس خود را شناخت به پایان هر شناخت و آگاهی رسیده است »

********************************نتیجه خود شناسی آزادی از اسارتهاست:

آزادی دوم ،آزادی از اسارتهای بزرگتر بعد از رسیدن به خودشناسی است

 امام علی علیه السلام:

«العارف من عرف نفسه فاعتقها و نزهها عن کل ما یبعدها؛ فهرست غرر، ص 243

عارف حقیقی کسی است که خود را بشناسد، و آزاد و پاک سازد از هر چیز که او را از سعادت دور می‏سازد

***********نصیحت حضرت علی علیه السلام به کسانی که قبل از خودسازی روی به دیگر سازی می آورند:

فَمَنْ شَغَلَ نَفْسَهُ بِغَیْرِ نَفْسِهِ تَحَیَّرَ فِی الظُّلُمَاتِ وَ ارْتَبَکَ فِی الْهَلَکَاتِ وَ مَدَّتْ بِهِ شَیَاطِینُهُ فِی طُغْیَانِهِ وَ زَیَّنَتْ لَهُ سَیِّئَ اعْمَالِهِ         نهج البلاغه خطبه 156-تصنیف غرر الحکم و درر الکلم ج1ص234

 هر کس که غافل از خود، خویشتن را به دیگرى مشغول دارد، در تاریکیهاى حیرت زده بماند و در ورطه هاى هلاکت افتد و شیطانهاى درون او به طغیانش ‍ وادارند و کارهاى ناپسندش را در چشمش ‍ بیارایند

******************

الإمامُ علیٌّ علیه السلام : المَعرِفَةُ بِالنَّفسِ أنفَعُ المَعرِفَتَینِ غرر الحکم : 1675 .

امام على علیه السلام : خود شناسى، سودمندترینِ دو شناخت است

******************

عنه علیه السلام : أفضَلُ المَعرِفَةِ مَعرِفَةُ الإنسانِ نَفسَهُ  غرر الحکم : 2935 .

امام على علیه السلام : برترین شناخت، خود شناسى انسان است

******************

عنه علیه السلام : أفضَلُ الحِکمَةِ مَعرِفَةُ الإنسانِ نَفسَهُ و وُقوفُهُ عِندَ قَدرِهِ غرر الحکم : 3105 .

امام‌على علیه السلام:برترین حکمت این است‌که انسان‌خود را بشناسد‌وبه اندازه خویش‌آگاه باشد

*********************

عنه علیه السلام : غایَةُ المَعرِفَةِ أن یَعرِفَ المَرءُ نَفسَهُ غرر الحکم : 6365 .

امام على علیه السلام : نهایت معرفت این است که آدمى خود را بشناسد

*******************

عنه علیه السلام : مَعرِفَةُ النَّفسِ أنفَعُ المَعارِفِ غرر الحکم : 9865 

امام على علیه السلام : خود شناسى، سودمندترین شناختهاست

*********************

عنه علیه السلام : أفضَلُ العَقْل مَعرِفَةُ الإنسانِ نَفسَهُ ، فمَن عَرَفَ نَفسَهُ عَقَلَ ، و مَن جَهِلَها ضَلَّ

غرر الحکم : 3220 .

امام على علیه السلام : برترین خرد ورزى، خود شناسى انسان است پس، هرکه خود را شناخت خردمند شد و هرکه خود را نشناخت گمراه گشت

*******************

عنه علیه السلام : نالَ الفَوزَ الأکبَرَ مَن ظَفِرَ بِمَعرِفَةِ النَّفسِ غرر الحکم : 9965.

امام على علیه السلام :کسى که موفق به خود شناسى شود، به بزرگترین پیروزى دست یافته است

*********************

عنه علیه السلام : کَفى بِالمَرءِ مَعرِفَةً أن یَعرِفَ نَفسَهُ -غرر الحکم : 7036.

امام على علیه السلام : انسان را همین شناخت بس که خود را بشناسد

*********************

الإمامُ الباقرُ علیه السلام ـ فی وَصِیَّتِهِ لِجابِرٍ الجُعفیِّ ـ : لا مَعرِفةَ کَمَعرِفَتِکَ بِنَفسِکَ تحف العقول : 286 .

امام باقر علیه السلام ـ در سفارش خود به جابر جعفى ـ فرمود :

هیچ شناختى چون شناخت تو از نفست نیست

**********************

الإمامُ الرِّضا علیه السلام : أفضَلُ العَقلِ مَعرِفَةُ الإنسانِ نَفسَهُ . بحار الأنوار : 78/352/9 

امام رضا علیه السلام : برترین [مرحله] خرد، خود شناسى انسان است.

**********************

الإمامُ علیٌّ علیه السلام : مَن جَهِلَ نَفسَهُ کانَ بِغَیرِ نَفسِهِ أجهَلَ . غرر الحکم : 8624.

امام على علیه السلام : کسى که خود را نشناسد، دیگرى را کمتر مى شناسد.

*********************

عنه علیه السلام : کَیفَ یَعرِفُ غَیرَهُ مَن یَجهَلُ نَفسَهُ ؟ ! غرر الحکم : 6998.

امام على علیه السلام : کسى که خود را نمى شناسد، چگونه دیگرى را بشناسد؟

*********************

عنه علیه السلام : لا تَجهَلْ نَفسَکَ ؛ فإنَّ الجاهِلَ مَعرِفَةَ نَفسِهِ جاهِلٌ بِکُلِّ شَیء . غرر الحکم : 10337

امام على علیه السلام : به خویشتن ناآگاه مباش؛ زیرا کسى که خود را نشناسد، هیچ چیز را نمى شناسد.

*********************

عنه علیه السلام : عَجِبتُ لِمَن یَنشُدُ ضالَّتَهُ و قَد أضَلَّ نَفسَهُ فلا یَطلُبُها ! غرر الحکم : 6266.

امام على علیه السلام : در شگفتم از کسى که گمشده خود را مى جوید، امّا خویشتن را گم کرده و آن را نمى جوید!

*********************

عنه علیه السلام : کَفى بِالمَرءِ جَهلاً أن یَجهَلَ نَفسَهُ . غرر الحکم : 7037.

امام على علیه السلام : انسان را همین نادانى بس که خودش را نشناسد.

*********************

عنه علیه السلام : مَن لَم یَعرِفْ نَفسَهُ بَعُدَ عَن سَبیلِ النَّجاةِ ، و خَبَطَ فی الضَّلالِ و الجَهالاتِ . غرر الحکم : 9034.

امام على علیه السلام : هرکه خود را نشناخت، از راه نجات دور افتاد و در وادى گمراهى و نادانیها قدم نهاد.

*********************

عنه علیه السلام : أعظَمُ الجَهلِ جَهلُ الإنسانِ أمرَ نَفسِهِ . غرر الحکم : 2936 .

امام على علیه السلام : بزرگترین نادانى، نادانى انسان نسبت به کارِ خویشتن است.
*************************

عنه علیه السلام : مَن شَغَلَ نَفسَهُ بِغَیرِ نَفسِهِ تَحَیَّرَ فی الظُّلُماتِ ، و ارتَبَکَ فی الهَلَکاتِ . غرر الحکم : 9033

امام على علیه السلام : هر که نفْس خود را به غیر نفْس خود مشغول دارد، در تاریکیها سرگردان شود و در ورطه هلاکتها گرفتار آید.

*************************

الإمامُ علیٌّ علیه السلام : مَن عَرَفَ نَفسَهُ فهُوَ لِغَیرِهِ أعرَفُ غرر الحکم : 8758.

امام على علیه السلام : کسى که خود را بشناسد، دیگرى را بیشتر بشناسد.

***********************

عنه علیه السلام : مَن عَرَفَ قَدرَ نَفسِهِ لَم یُهِنْها بِالفانِیاتِ . غرر الحکم : 8628

امام على علیه السلام : کسى که ارزش خود را بشناسد، خویشتن را با امور فناپذیر خوار نگرداند.

***********************

عنه علیه السلام : مَن عَرَفَ نَفسَهُ جَلَّ أمرُهُ . غرر الحکم : 8007.

امام على علیه السلام : هرکه خود را شناخت، منزلتش والا گشت.

***********************

عنه علیه السلام : مَن عَرَفَ نَفسَهُ جاهَدَها ، مَن جَهِلَ نَفسَهُ أهمَلَها . غرر الحکم : 7855 ـ 7856

امام على علیه السلام : هرکه نفس خود را شناخت، به جهاد با آن برخاست و هر که آن را نشناخت، به حال خود رهایش ساخت.

***********************

عنه علیه السلام : مَن عَرَفَ نَفسَهُ فقَدِ انتَهى إلى غایَةِ کُلِّ مَعرِفَةٍ و عِلمٍ . غرر الحکم : 8949

امام على علیه السلام : هر که خود را شناخت، به نهایت هر شناخت و دانایى رسید.

***********************

عنه علیه السلام : مَن عَرَفَ اللّه َ تَوَحَّدَ ، مَن عَرَفَ نَفسَهُ تَجَرَّدَ ، مَن عَرَفَ الدّنیا تَزَهَّدَ ، مَن عَرَفَ النّاسَ تَفَرَّدَ . غرر الحکم : 7829 ـ 7832 .

امام على علیه السلام : هر که خدا را شناسد، تنها شود. هر که خود را شناسد، [از علایق و دلبستگیهاى دنیوى ]رها شود. هر که دنیا را شناسد، از آن دل بر کند. هرکه مردم را شناسد، تنهایى گزیند.
***********************

الإمامُ زینَ العابدینُ علیه السلام ـ فی الدُّعاءِ ـ : و اجعَلنا مِنَ الّذین عَرَفوا أنفُسَهُم ، و أیقَنوا بِمُستَقَرِّهِم ، فکانَت أعمارُهُم فی طاعَتِکَ تَفنى . بحار الأنوار : 94/128/19

امام زین العابدین علیه السلام ـ در دعا ـ گفت : ما را از کسانى قرار ده که خود را شناختند و به قرارگاه خویش یقین یافتند و از این رو عمرشان در راه طاعت تو مى گذشت.

***********************

الإمامُ علیٌّ علیه السلام : مَن عَرَفَ نَفسَهُ عَرَفَ رَبَّهُ . غرر الحکم : 7946 .

امام على علیه السلام : هر که خود را شناخت، پروردگارش را شناخت.

***********************

عنه علیه السلام : أکثَرُ النّاسِ مَعرِفَةً لِنَفسِهِ أخوَفُهُم لِرَبِّهِ . غرر الحکم : 3126.

امام على علیه السلام : خود شناس ترین مردم، خدا ترس ترین آنهاست.

***********************

عنه علیه السلام : عَجِبتُ لِمَن یَجهَلُ نَفسَهُ کَیفَ یَعرِفُ رَبَّهُ ؟ ! غرر الحکم : 6270 .

امام على علیه السلام : در شگفتم از کسى که خود را نمى شناسد، چگونه پروردگارش را مى شناسد؟!

***********************

بحار الأنوار : فی صُحُفِ إدریسَ : من عَرَفَ الخَلقَ عَرَفَ الخالِقَ ، و مَن عَرَفَ الرِّزقَ عَرَفَ الرّازِقَ ، و مَن عَرَفَ نَفسَهُ عَرَفَ رَبَّهُ . بحار الأنوار : 95/456 .

بحار الأنوار: در صحف ادریس آمده است: هر که آفریده را بشناسد، آفریدگار را مى شناسد و هر که روزى را بشناسد، روزى رسان را مى شناسد و هر که خود را بشناسد، پروردگارش را مى شناسد.

********************

بحار الأنوار : دَخَلَ عَلى رَسولِ اللّه ِ صلى الله علیه و آله رَجُلٌ اسمُهُ مُجاشِعٌ ، فقالَ : یا رَسولَ اللّه ِ ، کَیفَ الطَّریقُ إلى مَعرِفَةِ الحَقِّ ؟ فقالَ صلى الله علیه و آله : مَعرِفَةُ النَّفسِ ، فقالَ : یا رسولَ اللّه ِ ، فکَیفَ الطَّریقُ إلى مُوافَقَةِ الحَقِّ ؟ قالَ : مُخالَفَةُ النَّفسِ ، فقالَ : یا رَسولَ اللّه ِ ، فکَیفَ الطَّریقُ إلى رِضا الحَقِّ ؟ قالَ : سُخطُ النَّفسِ ، فقالَ : یا رَسولَ اللّه ِ ، فکَیفَ الطَّریقُ إلى وَصلِ الحَقِّ ؟ قالَ : هَجرُ النَّفسِ ، فقالَ : یا رَسولَ اللّه ِ ، فکَیفَ الطَّریقُ إلى طاعَةِ الحَقِّ ؟ قالَ : عِصیانُ النَّفسِ ، فقالَ : یا رَسولَ اللّه ِ ، فکَیفَ الطَّریقُ إلى ذِکرِ الحَقِّ ؟ قالَ : نِسیانُ النَّفسِ ، فقالَ : یا رَسولَ اللّه ِ ، فکَیفَ الطَّریقُ إلى قُربِ الحَقِّ ؟ قالَ : التَّباعُدُ مِنَ النَّفسِ ، فقالَ : یا رَسولَ اللّه ِ ، فکَیفَ الطَّریقُ إلى اُنسِ الحَقِّ ؟ قالَ : الوَحشَةُ مِنَ النَّفسِ ، فقالَ : یا رَسولَ اللّه ِ ، فکَیفَ الطَّریقُ إلى ذلکَ ؟ قالَ : الاستِعانَةُ بِالحَقِّ عَلَى النَّفسِ . بحار الأنوار : 70/72/23 .

بحار الأنوار: مردى به نام مجاشع حضور رسول خدا صلى الله علیه و آله رسید و عرض کرد: اى رسول خدا! راه شناخت حقّ چیست؟ حضرت فرمود: شناخت نفْس. عرض کرد: اى رسول خدا! راه سازگارى با حق چگونه است؟ فرمود: ناسازگارىِ با نفْس. عرض کرد: اى رسول خدا! راه رسیدن به خشنودى حق چیست؟ فرمود: ناخشنودىِ نفْس. عرض کرد: اى رسول خدا! راه رسیدن به حق چیست؟ فرمود: رها کردنِ نفْس. عرض کرد: اى رسول خدا! راه دست یافتن به طاعت خدا چگونه است؟ فرمود: نافرمانىِ نفْس. عرض کرد: اى رسول خدا! راه رسیدن به یاد حق چیست؟ فرمود: از یاد بردنِ نفْس. عرض کرد: اى رسول خدا! راه نزدیک شدن به حق چیست؟ فرمود: دور شدن از نفْس. عرض کرد: اى رسول خدا! راه انس گرفتن با حق چگونه است؟ فرمود: دورى گزیدن از نفْس. عرض کرد: اى رسول خدا! راه دورى گزیدن از نفْس چیست؟ فرمود: کمک جستن از حق، در برابر نفْس.

**************************

            الإمامُ علیٌّ علیه السلام : یَنبَغی لِمَن عَرَفَ نَفسَهُ أن یَلزَمَ القَناعَةَ و العِفَّةَ . غرر الحکم : 10927.

امام على علیه السلام : سزاوار است کسى که خود را شناخته است، پایبند قناعت و عفّت باشد.

**************************

عنه علیه السلام : یَنبَغی لِمَن عَرَفَ نَفسَهُ أن لا یُفارِقَهُ الحُزنُ و الحَذَرُ . غرر الحکم : 10937.

امام على علیه السلام : کسى که خود را شناخته است، سزد که اندوه و حذر از او جدا نشود.

**************************

عنه علیه السلام : یَنبَغی لِمَن عَرَفَ نَفسَهُ أن لا یُفارِقَهُ الحَذَرُ و النَّدَمُ ؛ خَوفا أن تَزِلَّ بِهِ القَدَمُ غرر الحکم : 10952

امام على علیه السلام : کسى که خود را شناخته است، سزد که از بیم لغزیدن گام هایش، هوشیارى و پشیمانى را از دست ندهد.

*************

عنه علیه السلام : یَنبَغی لِمَن عَلِمَ شَرَفَ نَفسِهِ أن یُنَزِّهَها عَن دَناءَةِ الدّنیا . غرر الحکم : 10930 

امام على علیه السلام : کسى که به شرافت نفس خود پى برده باشد، سزاوار است که آن را از پستى دنیا منزّه دارد.

*************************

علی(ع) می فرماید: «نال الفوز الاکبر من ظفر بمعرفه النفس » غرر الحکم، ص 775

 «کسی که به خودشناسی دست یافته از بزرگترین خیر و خوبی برخوردار شده است »

*****************************

باز علی(ع) فرمود:

«من لم یعرف نفسه بعد عن سبیل النجاه و خبط فی الضلال والجهالات » فهرست غرر، ص 287

«کسی که خود را نشناسد از مسیر صحیح و نجات بخش دور می شودو به راه جهل و گمراهی می گراید»

********************************

مردی نزد رسول خدا(ص) آمد و پرسید: «کیف الطریق الی معرفه الله »؟ «راه شناخت حق کدام است؟» حضرت فرمود: «معرفه النفس »«شناخت خود» (بحار، ج 70، ص 72)

******************************

امام باقر(ع) می فرماید: «ولا معرفه کمعرفتک بنفسک » (تحف العقول، ص 208)

 «هیچ شناختی همچون شناخت وجود خود نیست »

************************************

و علی(ع) فرموده: «معرفه النفس انفع المعارف » (غرر الحکم، ج 2، ص 288)

«شناخت خود،سودمندترین شناختهاست »

*********************************

«افضل العقل، معرفه الانسان بنفسه، فمن عرف نفسه عقل و من جهلهاضل»(غرر الحکم، ج 2، ص 288)

 «برترین آگاهی، این است که انسان خود را بشناسد، پس هرکس خودرا شناخت آگاه شد و هرکس نشناخت گمراه گشت »

**************************

علی(ع) فرمود:

«العارف من عرف نفسه فاعتقها و نزهها عن کل ما یبعدها ویوبقها»(فهرست غرر، ص 243)

«عارف و دانا کسی است که خود را بشناسد، موجبات آزادی خویش را فراهم آورد و نفس را از هر عاملی که باعث دوری از سعادت و کمالش می شود،منزه دارد»

********************************

باز می فرماید: «عجبت لمن ینشد ضالته و قد اضل نفسه فلا یطلبها»«تعجب می کنم از کسی که همیشه سراغ گمشده خود را می گیرد ولی خود را گم کرده و هیچ در طلب آن نیست »

***************************

«عجبت لمن یجهل نفسه کیف یعرف ربه؟»

«در شگفتم از کسی که خود رانشناخته، چگونه خدایش را می شناسد»

*************************

«من عرف نفسه فقد انتهی الی غایه کل معرفه و علم »

«هرکس خود را شناخت به پایان هر شناخت و آگاهی رسیده است »

*************************

«من لم یعرف نفسه، بعد عن سبیل النجاه حبط فی الضلال والجهالات » (غرر و درر)

«هرکس خود را نشناخته، از راه رستگاری دور گشته و در جهالت و گمراهی افتاده است »

********************

چند تا نفس داریم :

مهمترین اصل در عرفان اسلامی، معرفت نفس و خودشناسی است این اصل از خودقرآن کریم الهام گرفته است

قرآن درباره نهاد و درون آدمی، همانند روانکاوی «نظریه ای چهار بعدی » را مطرح ساخته است، بنابر نفس شناسی قرآن، شخصیت آدمی یا روح انسانی، از چهاربعد یا چهار گونه نفس تشکیل شده است:

1 - نفس اماره: یا وسوسه گر به بدی

نفس اماره انسان را به دنبال تمایلات حیوانی و شهوات می کشاند اصطلاح قرآن برای این حالت نفس «اماره بالسوء»یعنی بسیار فرمان دهنده به انجام پلیدی است

(ان النفس لاماره بالسوء الا مارحم ربی) سوره یوسف: 53

«یعنی کار نفس این است که انسان را زیاد به کارهای زشت امرمی کند»

نفس اماره نفسی شرور است که باید مهارش کرد و شاید حدیث نبوی:«اعدی عدوک نفسک التی بین جنبیک » «سرسخت ترین دشمن تو نفس تو می باشد که در کنار تو است » ناظر به این حالت نفس باشد

2 - نفس لوامه ملامت گر یا وجدان اخلاقی

قرآن از آن به «نفس لوامه » تعبیرکرده است: (لا اقسم بیوم القیامه و لا اقسم بالنفس اللوامه) قیامت: 1 و2

«قسم به روز قیامت، و قسم به نفس لوامه، وجدان بیدار و ملامت گر»

«لوامه » هم مانند «اماره » صیغه مبالغه است یعنی بسیار ملامت کننده واین همان چیزی است که از آن به عنوان «وجدان اخلاقی » یاد می کنند در بعضی از انسانها بسیار قوی و نیرومند است و در بعضی بسیار ضعیف و ناتوان، نفس اگر به این مرحله برسد، کمالی برای او است

انسانی که دارای این روحیه است اگرچه در برابر گناه مصونیت پیدا نمی کند وگاهی ممکن است لغزش پیدا کند، ولی بعد بیدار می شود توبه می کند و به مسیرسعادت باز می گردد به این معنی انحراف درباره او کاملا ممکن است ولی موقتی است نه دائم، گناه از او سر می زند، اما چیزی نمی گذرد که جای خود را به ملامت و سرزنش و توبه می دهد

3 - نفس ملهمه

مرحله سومی که از برای نفس در قرآن کریم ذکر شده است، نفس «ملهمه » است در سوره «شمس » آمده است: (و نفس و ما سویها فالهمها فجورها و تقویها) سوره شمس: 7

 «قسم به نفس و آن موجودی که نفس را خلق کرده است که خداوند تبارک و تعالی باشد، قسم به نفس و قسم به خدای نفس که زشتیها وخوبیها را به نفس الهام کرده است »

در این مرحله نفس به قدری بیدار شده که مورد توجه خدا قرار گرفته است و درهر کاری که برایش پیش می آید، می تواند قضاوت صحیح کند به این معنی یک نحواتصالی به عالم غیب پیدا کرده است که می تواند خوب و بد را تشخیص دهد

4 - نفس مطمئنه

عالی ترین مرحله نفس، مرحله ای است که نفس، متصل به حق می گردد و به واسطه این اتصال و ارتباط با خداوند، دارای اطمینان و آرامش کامل می شود و به هیچ نحو تزلزلی در آن راه پیدا نمی کند

در سوره «فجر» می خوانیم: (یا ایتها النفس المطمئنه ارجعی الی ربک راضیه مرضیه)سوره فجر: 27 و28

 «ای نفس مطمئنه! به سوی پروردگارت باز گرد، درحالی که هم تواز او خشنودی و هم او از تو»

در آیه دیگری دارد: (الا بذکر الله تطمئن القلوب) (سوره رعد: 28) «با یاد خدا و توجه به خدا دلها آرام می گیرند»

در حدیثی که به «حدیث عرفان » معروف است، پیامبر اکرم(ص) می فرماید: «من عرف نفسه فقد عرف ربه » (بحارالانوار، ج 2، ص 32، ح 23) «هرکس خود را بشناسد، پروردگار خود را شناخته است » «خواجه نصیرالدین طوسی » این حدیث را به این صورت در کتاب خودآورده است: «من عرف نفسه فقد عرف ربه، تفکروا فی آلاءالله و لا تتفکروا فی الله » (اخلاق محتمشی، ص 8،)  «هرکس نفس خود را بشناخت، خدای را بشناخت، فکر در نعمتهای خدای کنید نه در خدای »

طبق همین حدیث «شناخت خود» برابر با شناخت خداوند بشمار می رود

در کتب پیامبران گذشته این کلام معروف است که باانسان گفت: «یا انسان اعرف نفسک تعرف ربک » (کیمیای سعادت، غزالی، ج 1، ص 41) «ای انسان خود را بشناس تا خدایت را بشناسی »

**********************

انسان شناسی (Anthropology) را می توان بدین گونه تعریف کرد: دانشی که به مطالعه علمی انسان در تمامی ابعاد یا بعدی از وجود انسان می پردازد و از آنجا که ابعاد وجودی انسان بسیار زیاد و پیچیده است حوزه کاری آن نیز بسیار وسیع می باشد و لذا انسان شناسی کوشش انسان در مطالعه و فهم خود در تمامی زمانها و تمامی مکان هاست از این رو انسان شناسی فرهنگی یا انسان شناسی اجتماعی تنها بخشی از این کوشش است

واژه آنتروپولوژی را نخستین بار ارسطو به کار برد