▒◄علم بهتر است یا عبادت؟! - ارزش عمل بدون علم ..

«از ابوذر رضی الله عنه نقل است که پیامبر (ص) فرمودند:

ــ اى ابوذر!

  یک ساعت نشستن در جایی که بحث علمی می‌شود،از خواندن همه قرآن بهتر است.

ــ اى رسول خدا! چگونه چنین چیزى ممکن است؟ یعنى یک ساعت دنبال علم بودن از ختم قرآن بیشتر ثواب دارد؟

ــ اى ابوذر! تو باید به دنبال علم و آگاهى باشى. هیچ وقت فراموش نکن که خدا، یک ساعت تحصیل دانش را از دوازده هزار ختم قرآن بیشتر دوست دارد»

توضیح حدیث از زبان آیت الله مصباح یزدی:

چنین طرحی مصداق «مذاکره علم» است که در احادیث بسیار مورد تأکید قرار گرفته است.

 پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) به ابوذر نمی‌فرماید درس بخوانید، بلکه می‌فرماید در جایی که بحث علمی می‌شود، آنجا بنشینید، که یک ساعت نشستن در جایی که بحث علمی می‌شود، یکی از ثواب‌هایش این است که از دوازده هزار ختم قرآن ثوابش بیشتر است. در دنبالة‌ روایت، اضافه می‌فرماید که از چقدر تشییع جنازه، عیادت مریض، انفاق و... هم ثوابش بیشتر است

متن عربی حدیث:

عن أبی ذر رضی الله عنه قال: قال رسول الله(ص):
یا أبا ذر، الجلوس ساعة عند مذاکرة العلم أحبّ إلى الله من قیام ألف لیلة یصلّی فی کلّ لیلة ألف رکعة،والجلوس ساعة عند مذاکرة العلم أحبّ إلى الله من ألف غزوة وقراءة القرآن کلّه.
قال: یا رسول الله، مذاکرة العلم خیر من قراءة القرآن کلّه؟
فقال رسول الله(ص): یا أبا ذر، الجلوس ساعة عند مذاکرة العلم أحبّ إلى الله من قراءة القرآن کلّه اثنا عشر ألف مرّة، علیکم بمذاکرة العلم، فإنّ بالعلم تعرفون الحلال من الحرام.

یا أبا ذر، الجلوس ساعة عند مذاکرة العلم خیر لک من عبادة سنة صیام نهارها وقیام لیلها، والنظر إلى وجه العالم خیر لک من عتق ألف رقبة. 

مستدرک الوسائل ج 5 ص 396، بحار الأنوار ج 1 ص 203.

****************************************

۱۳۸۲۶.رسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله :فَضلُ العِلمِ أحَبُّ إلَیَّ مِن فَضلِ العِبادَةِ . تحف العقول : ۴۱ .

۱۳۸۲۶.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : فضلیت علم نزد من خوشتر از فضیلت عبادت است.

****************************************

۱۳۸۲۷.عنه صلى الله علیه و آله :العِلمُ أفضَلُ مِنَ العِبادَةِ . کنز العمّال : ۲۸۶۵۷.

۱۳۸۲۷.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله :‌‌  علم برتر از عبادت است.

****************************************

۱۳۸۲۸.عنه صلى الله علیه و آله :مَن خَرَجَ یَطلُبُ بابا مِن عِلمٍ لِیَرُدَّ بِه باطِلاً إلى حَقٍّ ، أو ضَلالَةً إلى هُدىً ، کانَ عَمَلُهُ ذلکَ کَعِبادَةِ مُتَعَبِّدٍ أربَعینَ عاما .الأمالی للطوسی : ۶۱۹/۱۲۷۵.

****************************************

۱۳۸۲۸.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله :هر که براى  آموختن یک باب از دانشى بیرون رود تا به وسیله آن باطلى را به حق، یا گمراهى و ضلالتى را به هدایت باز گرداند، این کار او مانند عبادت چهل ساله   عبادت کننده است.

****************************************

۱۳۸۲۹.عنه صلى الله علیه و آله :قَلیلُ العِلمِ خَیرٌ مِن کَثیرِ العِبادَةِ .منیة المرید : ۱۰۵ .

۱۳۸۲۹.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : اندکى دانش، بهتر از بسیارى عبادت است.

****************************************

۱۳۸۳۰.عنه صلى الله علیه و آله :نَومٌ مَعَ عِلمٍ خَیرٌ مِن صَلاةٍ عَلى جَهلٍ . .منیة المرید : ۱۰۴

۱۳۸۳۰.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : خوابِ توأم با علم و دانش، بهتر از نماز همراه با نادانى است.

****************************************

۱۳۸۳۱.عنه صلى الله علیه و آله :طَلَبُ العِلمِ أفضَلُ عِندَ اللّه ِ مِنَ الصَّلاةِ و الصِّیامِ و الحَجِّ و الجِهادِ فی سَبیلِ اللّه ِ تَعالى. کنز العمّال : ۲۸۶۵۵.

۱۳۸۳۱.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله :نزد خداوند، آموختن دانش برتر از نماز و روزه و حجّ و جهاد در راه خداوند متعال است.

****************************************

۱۳۸۳۲.الاءمامُ علیٌّ علیه السلام :الکَلِمَةُ مِنَ الحِکمَةِ یَسمَعُها الرَّجُلُ فیَقولُ أو یَعمَلُ بِها خَیرٌ مِن عِبادَةِ سَنَةٍ . بحار الأنوار : ۱/۱۸۳/۹۳.

۱۳۸۳۲.امام على علیه السلام :سخن حکیمانه اى که آدمى بشنود و آن را [براى دیگرى] بازگو کند، یا به آن عمل نماید، بهتر از عبادت یک سال است.

****************************************

۱۳۸۴۵.عنه صلى الله علیه و آله :وَ الّذی نَفسُ مُحَمَّدٍ بِیَدهِ ! لَعالِمٌ واحِدٌ أشَدُّ عَلى إبلیسَ مِن ألفِ عابِدٍ ؛ لأِنَّ العابِدَ لِنَفسِهِ و العالِمَ لِغَیرِهِ .کنز العمّال : ۲۸۹۰۸.

۱۳۸۴۵.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله :سوگند به آن که جان محمّد در دست اوست، هر آینه وجود یک عالم براى ابلیس سخت تر از هزار عابد است؛ زیرا عابد به فکر خویشتن است و عالم در اندیشه دیگران.

****************************************

۱۳۸۴۶.الإمامُ علیٌّ علیه السلام :رَکعَتانِ مِن عالِمٍ خَیرٌ مِن سَبعینَ رَکعَةً مِن جاهِلٍ ؛ لأِنَّ العالِمَ تَأتیهِ الفِتنَةُ فیَخرُجُ مِنها بِعِلمِهِ ، و تَأتی الجاهِلَ فیَنسِفُهُ نَسفا .الاختصاص : ۲۴۵.

۱۳۸۴۶.امام على علیه السلام :دو رکعت نماز عالم، بهتر از هفتاد رکعت نماز نادان است؛ زیرا عالم با فتنه (شرایط گمراه کننده) رو به رو مى شود، امّا به واسطه دانش خود از آن بیرون مى رود، ولى جاهل با فتنه رو به رو مى گردد و در آن خُرد و متلاشى مى شود.

****************************************

۱۳۸۴۷.الإمامُ الصّادقُ علیه السلام :إذا کانَ یَومُ القِیامَةِ بَعَثَ اللّه ُ عَزَّ و جلَّ العالِمَ و العابِدَ ، فإذا وَقَفا بَینَ یَدَیِ اللّه ِ عَزَّ و جلَّ قیلَ لِلعابِدِ : انطَلِق إلَى الجَنَّةِ ، و قیلَ لِلعالِمِ : قِفْ تَشفَعْ لِلنّاسِ بِحُسنِ تَأدیبِکَ لَهُم .

علل الشرائع : ۳۹۴/۱۱.

۱۳۸۴۷.امام صادق علیه السلام :چون روز قیامت شود خداوند عزّ و جلّ عالم و عابد را برانگیزد. چون آن دو در پیشگاه خداوند عزّ و جلّ بایستند، به عابد گفته شود: به بهشت برو و به عالم گفته شود: بایست و به سبب آن که مردم را نیکو تربیت کردى، شفاعتشان کن.

****************************************

۱۳۸۴۸.الإمامُ الرِّضا علیه السلام :یُقالُ لِلعابِدِ یَومَ القِیامَةِ : نِعمَ الرَّجُلُ کُنتَ، هَمَّتکَ ذاتُ نَفسِکَ و کَفَیتَ النّاسَ مَؤونَتَکَ فَادخُلِ الجَنَّةَ . ألا إنّ الفَقیهَ مَن أفاضَ عَلَى النّاسِ خَیرَهُ ، و أنقَذَهُم مِن أعدائهِم ... و یُقالُ لِلفَقیهِ : یا أیُّها الکافِلُ لأِیتامِ آلِ مُحَمَّدٍ ، الهادی لِضُعَفاءِ مُحِبّیهِم و مَوالیهِم ، قِفْ حَتّى تَشفَعَ لِکُلِّ مَن أخَذَ عَنکَ أو تَعَلَّمَ مِنکَ . الاحتجاج : ۱/۱۴/۹.

۱۳۸۴۸.امام رضا علیه السلام : روز قیامت به عابد گفته مى شود: آدم خوبى بودى، به خودت پرداختى و زحمت خود را از دوش مردم برداشتى. به بهشت درآى. بدانید که فقیه کسى است که خیر خود را بر مردم فرو ریزد و آنان را از دشمنانشان برهاند... به فقیه گفته مى شود: اى کسى که سرپرستى یتیمان آل محمّد را به عهده گرفتى و دوستداران و پیروانِ مستضعف آنان را هدایت کردى! بایست، تا براى هر کس که از تو بهره مند شده یا دانش آموخته شفاعت کنى.

****************************************

امام صادق (ع): «العامل علی غیر بصیره کالسائر علی غیر الطریق و لا یزیده سرعه السیر من الطریق الا بعدا»، بحار، جلد 1، صفحه‏ی 206

عمل کننده‏ی غیر بصیر و نا آگاه و جاهل مثل سیر کننده در غیر راه است (و بیراهه می‏رود) و عمل بدون علم سرعتی نمی‏افزاید مگر دوری از مسیر و راه را.

****************************************

امام صادق (ع): «العامل علی غیر بصیره کالسائر علی السراب بقیعه لا یزید سرعه سیره الا بعدا»

، عمل کننده از روی نادانی و ناآگاهی مثل راه رونده بر سرابی در زمین صافی است که سریع رفتن او به جز دوری از حقیقت و راه حق چیزی به همراه ندارد.  بحار، جلد 1، صفحه 208.

****************************************

امام صادق (ع): «العامل بالعلم کالسائر علی الطریق الواضح فلینظر ناظر اسائر هو ام راجع». بحار، جلد 1، صفحه 209

امام صادق (ع): «لا یقبل الله عز و جل عملا الا بمعرفه و لا معرفه الا بعمل فمن عرف دلته[صفحه 327]

****************************************

المعرفه علی العمل و من لم یعمل فلا معرفه له، ان الایمان بعضه من بعض. بحار، جلد 1، صفحه 206

 خداوند عزوجل عمل را بدون علم و شناخت نمی‏پذیرد و شناخت و معرفتی بدون عمل نیست، (یعنی اگر علم بدون عمل باشد، اصلا علم نیست) و کسی که عمل نمی‏کند معرفتی برای او نیست، همانا ایمان بعضش از بعض دیگر و مربوط به هم است».

****************************************

پیامبر اکرم(صل الله علیه وآله): «من عمل علی غیر علم کان ما یفسده اکثر مما یصلح، بحار، جلد 1، صفحه 208

کسی که عمل بدون علم انجام دهد فسادش بیشتر از صلاحش است و آنچه را افساد می‏کند، بیشتر از چیزی است که اصلاح می‏کند (عملی را که فکر می‏کند خیر و صلاح است از روی عدم علم فاسد می‏کند).»

****************************************

حضرت علی علیه السلام: «المتعبد علی غیر فقه کحمار الطاحونه یدور و لا یبرح، و رکعتان من عالم خیر من سبعین رکعه من جاهل لان العالم تاتیه الفتنه فیخرج منها بعلمه و تاتی الجاهل فتنسفه نسفا و قلیل العمل مع کثیر العلم خیر من کثیر العمل مع قلیل العلم و الشک و الشبهه»  غراالحکم، ص53. دارالحدیث، قم،1375.

 عبادت کننده و عمل کننده‏ی بدون علم مثل الاغ آسیاب است که دور می‏زند، و از جای خود حرکت نمی‏کند (درجا می‏زند، اگر هفتاد سال هم دور بزند وقتی چشمش را باز می‏کند، می‏بیند، در همان نقطه‏ی اول است.

*******************************

امام علی(ع) می‌فرماید: «سکنوا فی انفسکم معرفة ما تعبدون حتی ینفعکم ما تحرکون من الجوارح بعبادة من تعرفون»؛ میزان الحکمه، ج3، ص1798، محمدی ری شهری، دارالحدیث، قم.

 با شناخت آن‌چه که عبادت می‌کنید، نفستان را آرامش دهید. حرکت جوارح و اعضا با عبادت آگاهانه برای شما نافع است.

*******************************

«لا خیر فی عباده لیس فیها تفقه»؛ میزان الحکمه، ج3، ص1798

 عبادتی که در آن معرفت نباشد، خیری ندارد

*******************************

امام رضا(ع) می‌فرماید: «اول عبادة الله معرفته»؛

 ‌اولین مرحله عبادت خداوند، شناخت اوست.  میزان الحکمه، ج3، ص1798

*******************************

و امام سجاد(ع) فرموده است: «لا عباده الا با التفقه»؛

 بدون معرفت، عبادت نیست .       میزان الحکمه، ج3، ص1798

*******************************

عبادت کور کورانه وتقلیدی در مقابل عبادت عالمانه

خداوند از منطق بت‌پرستانی که کورکورانه و بدون شناخت، بت‌ها را می‌پرستند، این‌گونه یاد کرده است:  بَلْ قَالُوا إِنَّا وَجَدْنَا آبَاءَنَا عَلَى أُمَّةٍ وَإِنَّا عَلَى آثَارِهِمْ مُهْتَدُونَ. زخرف،22.

ما پدران خود را این‌گونه یافتیم، لذا به شیوه آنها اقتدا کرده و از آنان پیروی می‌کنیم

*******************************

نتیجه شناخت و معرفت عشق به عبادت

پیامبر اکرم صل الله علیه وآله:من عشق العبادة فعانقها و احبها بقلبه و باشر بجسده و تفرغ لها فهو لا یبالی علی من اصبح من الدنیا علی عسرام علی یسر؛ کلینی، اصول کافی، ج3،ص131، دارالکتب اسلامیه، تهران.

«کسی که عاشق عبادت شد، با آن معانقه کرده و با قلبش آن را دوست داشته و با بدنش آن را لمس می‌کند. برای آن خود را فارغ می‌کند(یعنی هر کاری داشته باشد، هنگام عبادت دست از آن بر می‌دارد) چنین انسانی دیگر باک ندارد که دنیایش چگونه می‌گذرد، به آسانی یا به سختی.»

*******************************

عنه صلى الله علیه و آله : قَلیلُ العِلمِ خَیرٌ مِن کَثیرِ العِبادَةِ . منیة المرید : 105 .

پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : اندکى دانش، بهتر از بسیارى عبادت است.

*********************

عنه علیه السلام : قَلیلُ العَمَلِ مَعَ کَثیرِ العِلمِ، خَیرٌ مِن کَثیرِ العَمَلِ مَعَ قَلیلِ العِلمِ و الشَّکِّ و الشُّبهَةِ . الاختصاص : 245.

امام على علیه السلام : عملِ اندکى که با علمِ بسیار همراه باشد، بهتر است از عملِ بسیارى که با علمِ اندک و شک و شبهه همراه باشد.

****************

            الإمامُ الباقرُ علیه السلام : تَذاکُرُ العِلمِ ساعَةً خَیرٌ مِن قِیامِ لَیلَةٍ . الاختصاص : 245.

امام باقر علیه السلام : یک ساعت مذاکره علمى، بهتر از یک شب عبادت است.

***************

عنه صلى الله علیه و آله : ساعَةٌ مِن عالِمٍ یَتَّکِئُ عَلى فِراشِهِ یَنظُرُ فی عَمَلِهِ ، خَیرٌ مِن عِبادَةِ العابِدِ سَبعینَ عاما . روضة الواعظین : 16.

پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : یک ساعت تکیه زدن عالم بر بستر خویش و نگریستن در کار و عملش، بهتر از هفتاد سال عبادت عابد است.

*****************

عنه صلى الله علیه و آله : فَضلُ العالِمِ عَلى الشَّهیدِ دَرَجَةٌ ، و فَضلُ الشَّهیدِ عَلى العابِدِ دَرَجةٌ ، و فَضلُ النَّبِیِّ عَلَى العالِمِ دَرَجَةٌ ، و فَضلُ القُرآنِ عَلى سائرِ الکَلامِ کَفَضلِ اللّه ِ عَلى خَلقِهِ ، و فَضلُ العالِمِ عَلى سائرِ النّاسِ کَفَضلی عَلى أدناهُم . مجمع البیان : 9/380.

پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : برترى عالم بر شهید یک درجه است و برترى شهید بر عابد یک درجه و برترى پیامبر بر عالم یک درجه و برترى قرآن بر دیگر گفتارها مانند برترى خداست بر آفریدگانش و برترى عالم بر دیگر مردمان، همچون برترى من است بر کمترین آنها.

**************

الإمامُ الباقرُ علیه السلام : عالِمٌ یُنتَفِعُ بِعِلمِه ، أفضَلُ مِن سَبعینَ ألفِ عابِدٍ . الدعوات : 62/153 

امام باقر علیه السلام : عالمى که از علمش بهره بَرَد، برتر از هفتاد هزار عابد است.

******************

رسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله : فَضلُ العالِمِ عَلى العابِدِ بِسَبعینَ دَرَجَةً ، بَینَ کُلِّ دَرَجَتَینِ حُضْرُ الفَرَسِ سَبعینَ عاما ؛ و ذلکَ أنَّ الشَّیطانَ یَضَعُ البِدعَةَ لِلنّاسِ فیُبصِرُها العالِمُ فیَنهى عَنها ، و العابِدُ مُقبِلٌ عَلى عِبادَتِهِ لا یَتَوَجَّهُ لَها و لا یَعرِفُها . روضة الواعظین : 17.

پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : عالم، هفتاد درجه بر عابد برترى دارد که فاصله هر درجه از دیگرى به اندازه اى است که یک اسب هفتاد سال بدود. علت این برترى آن است که شیطان در میان مردم بدعتى مى گذارد و دانشمند به آن پى مى برد و مردم را از آن نهى مى کند، اما عابد سرگرم عبادت خود است و به بدعت نه توجهى دارد و نه آن را مى شناسد.

***************

الإمامُ علیٌّ علیه السلام : قیمَةُ کُلِّ امرِئٍ ما یُحسِنُهُ . نهج البلاغة : الحکمة 81 ، و فی المحجّة البیضاء : 1/26 عنه علیه السلام : «قیمة کلّ امرئٍ ما یعلمه »

امام على علیه السلام : ارزش هر انسانى، به آن چیزى است که مى داند . در المحجة البیضاء، 1 / 26 از قول آن حضرت آمده است: «ارزش هر کس به دانش اوست »

********************************

عنه علیه السلام : یا مُؤمِنُ إنَّ هذا العِلمَ و الأدَبَ ثَمَنُ نَفسِکَ فَاجتَهِدْ فی تَعَلُّمِهِما ، فَما یَزیدُ مِن عِلمِکَ و أدَبِکَ یَزیدُ فی ثَمَنِکَ و قَدرِکَ فإنَّ بِالعِلمِ تَهتَدی إلى رَبِّکَ ، و بِالأدَبِ تُحسِنُ خِدمَةَ رَبِّکَ ، و بِأدَبِ الخِدمَةِ یَستَوجِبُ العَبدُ وَلایَتَهُ و قُربَهُ ، فَاقبَلِ النَّصیحَةَ کَی تَنجُوَ مِنَ العَذابِ . روضة الواعظین : 16.

امام على علیه السلام : اى مؤمن! همانا این دانش و ادب بهاى جان توست؛ پس در آموختن آنها بکوش؛ زیرا هر چه بر دانش و ادب تو افزوده شود، بر قدر و قیمت تو افزوده مى گردد؛ چه آن که با دانش به پروردگارت ره مى برى و با ادب پروردگارت را نیکو خدمت مى کنى و با آدابِ خدمت گزارى است که بنده سزاوار دوستى و نزدیکى به خدا مى شود. پس، این اندرز را پذیرا شو تا از عذاب برهى.

****************

لأمالی للطوسی : أحَثُّ کلمةٍ على طلبِ علمٍ قولُ علیِّ بنِ أبی طالبٍ علیه السلام : قَدرُ کُلِّ امرِئٍ ما یُحسِنُ الأمالی للطوسیّ: 494/1083 وقال المجلسی فی بحار الأنوار: 1/166 بعد أن ذکر الحدیث: قال الجوهری: فی الصحاح : 5/2099 . هو یُحسن الشیء أی یعلمه.

الأمالى للطوسى : مشوّق ترین جمله به آموختن دانش این سخن على بن ابى طالب علیه السلام است که: ارزش هر انسانى به دانش اوست . جوهرى مى گوید: هو یُحسن الشى ء یعنى: او آن چیز را مى داند. بحار الأنوار : 1 / 166.

********************

الإمامُ الباقرُ علیه السلام ـ لاِبنِه الصّادِقِ علیه السلام ـ : یا بُنَیَّ ، اِعرِفْ مَنازِلَ الشّیعَةِ عَلى قَدرِ رِوایَتِهِم و مَعرِفَتِهِم ؛ فإنَّ المَعرِفَةَ هِیَ الدِّرایَةُ لِلرِّوایَةِ ، و بِالدِّرایاتِ لِلرِّوایاتِ یَعلو المُؤمِنُ إلى أقصى دَرَجاتِ الإیمانِ ، إنّی نَظَرتُ فی کِتابٍ لِعَلِیٍّ علیه السلام فَوَجَدتُ فِی الکِتابِ : أنَّ قیمَةَ کُلِّ امرِئٍ و قَدرَهُ مَعرِفَتُهُ . معانی الأخبار : 1/2.

امام باقر علیه السلام ـ خطاب به فرزند خود حضرت صادق علیه السلام ـ فرمود : فرزندم! منزلتِ شیعیان را از اندازه روایت و معرفتشان بشناس؛ زیرا معرفت همان فهم روایت است و با فهم روایات است که مؤمن به عالیترین درجات ایمان مى رسد. من در کتاب على علیه السلام نگریستم؛ در آن جا این جمله را یافتم: همانا قدر و قیمت هر انسان، به معرفت اوست.

********************

رسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله : أقرَبُ النّاسِ مِن دَرَجَةِ النُّبُوَّةِ أهلُ الجِهادِ و أهلُ العِلمِ . کنز العمّال : 10647 .

پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : نزدیکترین مردم به درجه پیامبرى، مجاهدان و دانشمندانند.

********************

رسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله : العُلَماءُ وَرَثَةُ الأنبیاءِ ، یُحِبُّهُم أهلُ السَّماءِ ، و یَستَغفِرُ لَهُمُ الحِیتانُ فِی البَحرِ إذا ماتوا إلى یَومِ القِیامَةِ . کنز العمّال : 28679.

پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : علما وارثان پیامبرانند، اهل آسمان ایشان را دوست مى دارند و هر گاه بمیرند ماهیان دریا تا روز رستاخیز برایشان آمرزش مى طلبند.

*********************

رسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله : یُوزَنُ یَومَ القِیامَةِ مِدادُ العُلَماءِ و دِماءُ الشُّهَداءِ فیَرجَحُ مِدادُ العُلَماءِ عَلى دِماءِ الشُّهَداءِ . الدرّ المنثور : 3/423 .

پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : روز قیامت مرکّب عالمان و خون شهیدان با هم وزن مى شوند و مرکّب عالمان بر خون شهیدان مى چربد.

*************

عنه صلى الله علیه و آله : وُزِنَ حِبرُ العُلَماءِ بِدَمِ الشُّهَداءِ فرَجَحَ عَلَیهِ کنز العمّال : 28714.

پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : مرکّب دانشمندان با خون شهیدان وزن مى شود و مرکّب بر خون مى چربد.

************

عنه صلى الله علیه و آله : یوزَنُ مِدادُ العُلَماءِ و دَمُ الشُّهَداءِ ، یَرجَحُ مِدادُ العُلَماءِ عَلى دَمِ الشُّهَداءِ . کنز العمّال : 28902.

پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : مرکّب علما و خون شهدا با هم وزن مى شود و کفه مرکّب علما بر خون شهدا سنگینى مى کند.

**********

الإمامُ الصّادقُ علیه السلام : إذا کانَ یَومُ القِیامَةِ جَمَعَ اللّه ُ عَزَّ و جلَّ النّاسَ فی صَعیدٍ واحِدٍ ، و وُضِعَتِ المَوازینُ ، فیُوزَنُ دِماءُ الشُّهَداءِ مَعَ مِدادِ العُلَماءِ، فیَرجَحُ مِدادُ العُلَماءِ عَلى دِماءِ الشُّهَداءِ . مستطرفات السرائر : 119/2.

امام صادق علیه السلام : چون روز رستاخیز شود، خداوند عزّ و جلّ مردم را در دشتى فراخ گرد مى آورد و ترازوها گذاشته مى شود و خون شهیدان با مرکّب عالمان سنجیده مى شود، اما کفّه مرکّب عالمان بر خون شهیدان سنگینى مى کند.

*************

رسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله : فَضلُ العِلمِ أحَبُّ إلَیَّ مِن فَضلِ العِبادَةِ . تحف العقول : 41 .

پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : فضلیت علم نزد من خوشتر از فضیلت عبادت است.

*****************

عنه صلى الله علیه و آله : العِلمُ أفضَلُ مِنَ العِبادَةِ . کنز العمّال : 28657.

پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : علم برتر از عبادت است.

*****************

رسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله : مَوتُ العالِمِ ثُلمَةٌ فی الإسلامِ لا تُسَدُّ ما اختَلَفَ اللَّیلُ و النَّهارُ . کنز العمّال : 28760.

پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : مرگ عالم، رخنه اى است در اسلام که تا شب و روز در گردش است، هیچ چیز آن را نمى بندد. 

******************

عنه صلى الله علیه و آله : النَّظَرُ فی وَجهِ العالِمِ حُبّا لَهُ عِبادَةٌ . النوادر للراوندی : 110/94 .

پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : نگاه مهر آمیز به چهره عالم، عبادت است.

**********

الإمامُ الصّادقُ علیه السلام ـ لَمّا سُئلَ عَن قَولِ النَّبِیِّ صلى الله علیه و آله : النَّظَرُ فی وُجوهِ العُلَماءِ عِبادَةٌ ـ : هُوَ العالِمُ الّذی إذا نَظَرتَ إلَیهِ ذَکَّرَکَ الآخِرَةَ ، و مَن کانَ خِلافَ ذلکَ فَالنَّظَرُ إلَیهِ فِتنَةٌ . تنبیه الخواطر : 1/84.

امام صادق علیه السلام ـ در پاسخ به پرسش از این سخن پیامبر صلى الله علیه و آله که: نگریستن به چهره علما عبادت است ـ فرمود : منظور عالمى است که چون به او بنگرى، تو را به یاد آخرت اندازد و کسى که بر خلاف این باشد، نگاه کردن به او فتنه (گمراهى) است.

***************

الإمامُ علیٌّ علیه السلام : ما أخَذَ اللّه ُ عَلى أهلِ الجَهلِ أن یَتَعَلَّموا حَتّى أخَذَ عَلى أهلِ العِلمِ أن یُعَلِّموا نهج البلاغة : الحکمة 478.

امام على علیه السلام : خداوند، نادانان را براى آموختن علم متعهّد نکرد مگر این که پیشتر دانایان را به آموزش دادن آن متعهد و موظّف ساخت.

****************

عنه علیه السلام : إنَّ لِکُلِّ شَیءٍ زَکاةً ، و زَکاةُ العِلمِ أن یُعَلِّمَهُ أهلَهُ . تحف العقول : 364.

امام صادق علیه السلام : هر چیزى، زکاتى دارد و زکات دانش، آموختن آن است به اهلش.

****************

معانی الأخبار عن عبدِ السلامِ بنِ صالحٍ الهرویّ : سَمعتُ أبا الحسنِ الرِّضا علیه السلام یقولُ: رَحِمَ اللّه ُ عَبدا أحیا أمرَنا ، فقُلتُ لَهُ : فَکَیفَ یُحیِی أمرَکُم ؟ قالَ : یَتَعَلَّمُ عُلومَنا و یُعَلِّمُها النّاسَ ، فإنَّ النّاسَ لَو عَلِموا مَحاسِنَ کَلامِنا لاَتَّبَعونا . معانی الأخبار : 180/1.

معانى الأخبار ـ به نقل از عبد السلام بن صالح ـ : از امام رضا علیه السلام شنیدم که مى فرمود : رحمت خدا بر آن بنده اى که امرِ (امامت) ما را زنده کند. عرض کردم: چگونه امرِ شما را زنده کند؟ فرمود: علوم ما را بیاموزد و آنها را به مردم بیاموزاند؛ زیرا اگر مردم زیبایى هاى سخنان ما را بدانند، بی گمان از ما پیروى مى کنند.

**************

            تنبیه الخواطر : ذُکِرَ عِندَ النَّبِیِّ صلى الله علیه و آله رَجُلانِ مِن بَنی إسرائیلَ کانَ أحَدُهُما یُصَلّی المَکتوبَةَ ثُمَّ یَجلِسُ فیُعَلِّمُ النّاسَ الخَیرَ ، و کانَ الآخَرُ یَصومُ النَّهارَ و یَقومُ اللَّیلَ ، فقالَ رَسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله : فَضلُ الأوَّلِ عَلى الثّانی کَفَضلی عَلى أدناکُم ! تنبیه الخواطر : 2/212.

تنبیه الخواطر: در حضور پیامبر صلى الله علیه و آله از دو مرد بنى اسرائیلى سخن به میان آمد و چنین گفته شد که یکى از آنها نماز فریضه را مى گزارد و سپس مى نشیند و به مردم خوبیها را آموزش مى دهد، امّا دیگرى روزها را روزه مى گیرد و شبها را به عبادت مى گذراند. رسول خدا صلى الله علیه و آله فرمود: برترى اوّلى بر دوّمى همچون برترى من است بر کمترین فرد شما!