فرق شکل فکر کردن با روش فکر کردن

نظر استاد صفائی حائری در تفاوت بین شکل فکر کردن(منطق ) و (روش فکر کردن )‌

چیکیده:‌

استاد در منابعی که در پایین ذکر شده اینطور می فرمایندانسان برای اینکه از سطح حیوانیت به سطح انسانیت صعود کند باید به شناخت برسد و برای رسیدن به شناخت باید تفکر کند و برای تفکرکه به مواد فکری نیاز دارد «اطلاعاتی است که از بواسطه تدبر و تجربه و یا بواسطه علم حظوری از دو منبع هستی و نفس بدست می آید » و  به شکل فکر کردن نیاز دارد(یعنی منطق) ومهمتر از همه به روش تفکر(آزادی، آموزش ،تذکر) نیاز دارد

اما نکته مهم این است که به نظر فلاسفه و منطق دانها معمولا اکثر شکلها وقالبهای تفکر بصورت فطری و خودکار در مغز انسان انجام می شود

و به نظر استاد ،  این روش تفکر است که مهم و حیاتی است

بعنوان مثال درمنطق می خوانیم که برای اینکه یک قضیه منطقی درست از آب دربیاید و یقینی باشد نباید از لفظ مشترک استفاده کرد والا ابهام ایجاد می شود مثل در قضیه منطقی

«در باز است»- «باز پرنده است » ‌‌ پس« در پرنده است» چون از لفظ «باز»‌که لفظ مشترک است استفاده شده نتیجه غلط از آب در آمد.

و همه می دانیم که برای دانستن این موضوع که «در پرنده نیست» نیاز به منطق نیست چون این را هر روستایی می داند که قضیه ای که گذشت غلط است ودر نمی تواند پرنده باشد

البته مباحث جدل و مغالطه و.. در مناظرات کار برد خوبی دارند

در منابع زیر اهمیت روش تفکر را استاد اینطور بیان می کنند:

دانلود توضیحات صوتی استاد غنوی قسمت 1  

دانلود توضیحات صوتی استاد غنوی قسمت 2

****************************************

مسولیت وسازندگی صفحه 14:

 انسان و مذهب، این هر دو از تفکر شروع مى‏شوند و تفکر:

به مواد فکرى (تجربه و تدبر)

و به نقد و سنجش (تعقل)

و شکل فکرى (منطق صورى)

و به روش فکر کردن (آزادى، آموزش، یادآورى) نیاز دارد.

******************************

مسئولیت و سازندگى، ص: 137:

ما اگر بخواهیم بیشتر و بالاتر از ادراکات حسى گام برداریم و علوم‏خویش را گسترده‏تر کنیم، چاره‏اى جز نتیجه‏گیرى و استنتاج و تفکر نداریم. «1» در حالى که این تفکر باید بر پایه‏ى یقین و یا تجربه استوار شود و از خرافه‏ها و اصول پذیرفته شده، غربال گردد.

در این سطح، ما در منطق و روش شناخت، به مواد فکرى، به شکل فکرى، به روش فکر کردن نیازمندیم؛ همان طور که در یک ساختمان به این هر سه محتاجیم. «2»

در فکر سازمان گرفته، همچون یک ساختمان عظیم، مواد کاملا بررسى مى‏شوند و ارزیابى مى‏گردند و آن گاه در بهترین شکل هندسى و با بهترین نوع معمارى هماهنگ مى‏شوند و ترکیب مى‏گیرند.

مادام که روش فکر کردن و مطالعه کردن بدست نیامده باشد، منطق صورى کارى از پیش نمى‏برد. تنها در کنار روش و مواد است که منطق صورى، با شکل‏هاى گوناگونش بازده دارد و بهره مى‏دهد. در حالى‏که خود نیز بارور و سرشار گردیده و پیش رفته است.

پس از آزادى و آموزش و یادآورى، همراه با تدبر و تفکر و تعقل است که شناخت‏هاى عمیق بدست مى‏رسند، آن هم شناخت نه به خاطرشناخت و نه به خاطر بهره‏بردارى، بل به خاطر رشد؛ چون تنها با این شناخت است که فاجعه‏ى تمدن و بن‏بست صنعت، درمان مى‏شود و راه حل مى‏گیرد.

****************

روش نقد جلد1، ص: 69 :

ما هنگامى که از رنگ برگ‏ها و شکل برگ‏ها مى‏پرسیم، بر فرض آن را بیابیم، وضع ساقه‏ها و ریشه‏ها مشخص نمى‏شود و همین است که بارها گفته شده، مادام که انسان مجهول است، اسلام معلوم نخواهد شد. مادام که روش تفکر و معرفت را نمى‏دانیم به نورى نخواهیم رسید. هر چند که فلسفه‏ى وضوء و حدث و نماز و روزه را هم یافته باشیم؛ چون بر فرض این گره‏ها باز شدند، گره‏هاى دیگر را باز نمى‏کنند. ضرورت دیندارى و اصالت دین را توضیح نمى‏دهند و همین است که پس از یک عمر بحث و ارزیابى باز هم در برابر یک تلنگر از پا مى‏افتیم و در برابر یک اشکال، شکست مى‏خوریم.

یک مکتب هنگامى ارزش مى‏یابد که ما را از ریشه‏ها کمک کند و با روش‏هایش ما را، به؛

آزادى،

تفکر،

شناخت،

احساس،

عقیده (شناختى که با احساس گره خورده)

و نظام‏ها

و دستورها (عمل) برساند.

با این روش و با این برنامه‏ى بنیادى، مى‏توان مکتب‏ها را سنجید و نقد

زد و انتخاب کرد.

مکتبى که از مقطع دستورها و عمل‏ها شروع شود، یک مکتب سنتى و عادتى است؛ چون تو همانطور که عصاى پدر بزرگت را به ارث برده‏اى، از این اعمال و حرکت‏ها هم، سهم گرفته‏اى. این چنین برگ‏هاى بى‏ریشه‏اى، در برابر طوفان‏ها که هیچ، همراه یک نسیم، از پا مى‏افتند.

مکتبى که از مقطع احساس‏ها شروع شود، منهاى ریشه‏ى شناخت و منهاى میوه‏ى عمل، همچون مذاهب بودایى و ودایى و عرفانى، فقط احساس تو را سنگین کرده و تو را در خود زندانى مى‏کنند.

اما مکتبى که با روش‏هایش تو را به آزادى رسانده و از جبرهاى بیرونى و درونى و از اسارت‏ها و بندها و از خود آزادى، آزاد کرده است و به تو روش فکر کردن و از کجا شروع کردن را آموخته، تا خود تو، به شناخت‏ها و احساس‏ها و نظام‏ها و دستورها رو بیاورى، این چنین مکتبى است که تو را مسخ نکرده و تو را به دوش نکشیده و تو را از پا نینداخته و فلج بار نیاورده است.

**************

درآمدى بر علم اصول، ص: 138:

فقیه در گذشته و امروز باید مواد فکرى به خلق مى‏داد- یتلوا علیهم آیاته- و روش فکر کردن و ارزیابى کردن- تفکر و تدبر- را به آن‏ها آموخت- یعلمهم الکتاب و الحکمة- و آن‏ها را از اسارت‏هاى فکرى از عوامل محیط و عادت و تعصب و تقلید و هوس‏ها جدا مى‏کرد- یزکیهم- و هنگام غفلت، به آنها یادآورى مى‏نمود- ذکّر فان الذکرى تنفع المؤمنین- «1»

 این وظیفه‏ى فقیه بوده است و هست که تفکرها را به جریان بیندازد و به شناخت‏ها برساند؛ شناخت از استعدادها و عظمت انسان و شناخت وسعت هستى و دنیا و شناخت کار انسان و نقش انسان دراین هستى گسترده.

و باز این وظیفه‏ى او بوده است و هست که این تفکرها و شناخت‏ها را با عقیده‏ها همراه کند و حرکت و کوشش را به دست بدهد.

***************

اما روش تفکر و مطالعه‏ چیست؟

اردیبهشت امسال با چند نفر از دوستان به ییلاقى کوهستانى رفته بودیم. کوه جالب بود و دوستان من مى‏خواستند از آن گل‏هاى قشنگ و آن سبزه‏هاى ملیح به سیر و سلوکى هم برسند و صبحانه را با این غذاى روحى تکمیل کنند.

یکى از آن‏ها خیلى ساختگى، آمده بود- مثل معرکه گیرها- کنار یک گل وحشى نشسته بود و سر تکان مى‏داد و لب وا مى‏چید و مثلًا تفکر مى‏کرد که جل الخالق، ببین خدا چه کرده و چه قدر زحمت کشیده است.

او پس از این‏که خودش مقدارى مست مى‏شد، دیگران را به سر خمره مى‏طلبید و آن‏ها را دعوت مى‏کرد که ببینید چه رنگى! چه برگ‏هایى! اصلًا چه خاصیتى! و بعد مرا حَکَم قرار مى‏داد که لابد خیلى خاصیت دارد.

من از آن همه تصنع خنده‏ام گرفته بود. با این‏که از این دلقک‏بازى‏ها نفرت داشتم، فقط لبخند زدم و گفتم: تو با این تفکرات عمیقت آخر سر مى‏شوى یک گیاه شناس و اگر موفق بشوى در همین حد مى‏مانى. این تفکرها تو را به گیاه نزدیک مى‏کند و این سیر فکرى تو را تا همین حد پیش مى‏برد نه بیشتر!

چرت دوستم کاملًا پاره شد و با صمیمیت پرسید: پس چگونه باید فکر کنیم تا بیشتر پیش برویم و خدا را ببینیم؟

گفتم: به این مثال دقت کن. من و تو با هم مى‏آییم در منزلى که تو در آن جا شب‏هایى را بیدار بوده‏اى و جام‏هاى لذتى را سر کشیده‏اى. من و تو با هم‏مقدارى لباس را روى بند مى‏بینیم و این گوشه هم کفش‏ها و دم‏پایى‏هایى را مى‏بینیم و آن طرف‏تر هم تخت و فرش و وسائل دیگر را مى‏بینیم.

گفتم: در این صحنه من هر چه فکر مى‏کنیم، هرچه دم‏پایى را زیر نظر بگیرم و آن را بشکافم، به کجا مى‏رسم؟ جز به چاه‏هاى نفت و کارخانه‏هاى پتروشیمى؟

همین‏طور هر جا لباس‏ها را بررسى کنم، به چه چیز دست مى‏یابم؟ جز به سلیقه‏ها و ذوق‏ها و هنرها؟ و هرچه تخت را زیر و رو کنم، به چه چیز جالبى برمى‏خورم؟ جز خانه‏ى موریانه‏ها و یا جنگل‏ها و باغ‏ها و باغبان‏ها؟ این از من، اما تو! تو با هر نگاه، هزار خاطره در ذهنت زنده مى‏شود. «1»

از دم‏پایى به پاها و بدن‏ها و قامت‏ها و نازها مى‏رسى و از لباس‏ها به محبت‏هایى پى مى‏برى و از تخت چوبى خشن به لطافت‏ها کوچ مى‏کنى. چرا؟

چون تو پیش از لباس، صاحب لباس را دیده‏اى و بیش از خانه، با صاحب خانه بوده‏اى و انس‏ها و بزم‏ها و نوشانوش‏هایى داشته‏اى. تو از لباس، قامت را مى‏بینى و لطافت را حس مى‏کنى و حتى زمزمه‏هاى محبت را مى‏شنوى و در این سطح است که مى‏توانى بگویى:

        

         به صحرا بنگرم، صحرا ته بینم             به دریا بنگرم دریا ته بینم‏

             به هرجا بنگرم کوه و در و دشت             نشان از قامت رعنا ته بینم‏

 

در این مرحله تو در هر جا، قامت را مى‏بینى نه لباس را. و یار را مى‏بینى، نه اغیار را. و این است که مدهوش مى‏شوى و بدون هیچ‏گونه تصنعى به اعماق سفر مى‏کنى.

اگر تو پیش از این‏که با این گل و صحرا و دشت مأنوس بشوى. به عشقى و جمالى و رحمتى و دوستى و دلدارى رسیده باشى، دیگر با هر برگ گل او را مى‏بینى و در هر کجا او را مى‏یابى. و از سطح یک گیاه‏شناس آگاه فراتر مى‏روى.

          که او مو بیند و تو پیچش مو             وى ابرو بیند و تو اشارت‏هاى ابرو

 

آرام آرام دوستم را بلند کردم و راه افتادم و خلاصه حالتى رفت که محراب به فریاد آمد. آن‏گاه برایش توضیح دادم که براى رسیدن به برداشت‏هاى عمیق‏تر گذشته از این اصل مى‏توانى چند اصل دیگر را هم درنظر بگیرى:

اول این‏که احتمال بدهى در هر حادثه، درسى هست و در این خاک‏ها ممکن است گوهرى باشد.

گفتم: با این توجه دیگر از حادثه‏ها سطحى نمى‏گذرى و سُر نمى‏خورى. وبرایش داستان بچه‏هایى را گفتم که چه طور مى‏آمدیم و در کنار دکه‏هایى که دم باغ ملى یا سرکوچه‏ها، بستنى و نوشابه مى‏فروختند، معتکف مى‏شدیم و آخر شب به جست‏وجو مى‏پرداختیم تا اگر پولى افتاده به دست بیاوریم.

برایش شرح دادم که چگونه خرّه‏ها را بالا مى‏کشیدیم و آن‏ها را با انگشت‏هاى کوچک‏مان فشار مى‏دادیم و همین‏که فشار دو ریالى را حس مى‏کردیم، از جا مى‏جهیدیم و فرار مى‏کردیم و بقیه به دنبال ...

و توضیح دادم ما با این احتمال این‏گونه عمیق مى‏کاویدیم؛ واى به روزى که به یقین مى‏رسیدیم.

دوم این‏که حادثه‏ها را با گذشته و آینده‏اش در نظر بگیرى و در بند لحظه‏ها نمانى. فقط این پرده را نبینى، بلکه دست‏ها و احساس‏ها و میل‏هایى را هم که لابه‏لاى این پرده‏ها مدفون هستند نبش قبر کنى.

سوم این‏که نه در حادثه‏ها، بلکه در آن حادثه‏اى که اهمیتش را یافته‏اى تفکر کنى؛ چون فکر در آن جا که اهمیت دارد، متمرکز مى‏شود.

و چهارم این‏که مدتى عملى کار کنى و نمونه‏هایى ببینى. دیدى صبح چگونه از یک زنبور عسل فرار کردیم و حتى عینکمان افتاد و نفهمیدیم.

دیدى چه‏طور آن بچه‏ى کوچولو گریه مى‏کرد و از جدایى پدرش رنج مى‏برد و تا در آغوش پدر ننشست، آرام نگرفت و حتى به در کنار او بودن قناعت نکرد؟ و همین‏طور نمونه‏هایى دادم که او خیلى سطحى از آن‏ها گذشته بود.

من این داستان را اینطور خلاصه کردم تا توضیح بدهم که: همانطور که آیه‏هاى‏طبیعت و گل‏هاى وحشى کوهستان با آن دلقک‏بازى‏ها درک نمى‏شد و به این پنج اصل نیاز داشت، آیه‏هاى قرآن هم با زور و تصنع و ژست گسترش نمى‏یابد؛ مگر پس از رسیدن به آزادى و تفکر و تدبر و آموزش و تذکر و مگر پس از رهبرى نمودن و هماهنگ کردن تفکرها و مطالعه‏ها با نیازها و زمینه‏ها.

آیه‏هاى سبز، ص: 244-و- روش برداشت از قرآن، ص 113 تا 117