خواب بین الطلوعین

امیرالمومنین امام علی(ع) می فرماید: أَنَّ النَّوْمَ قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ وَ قَبْلَ صَلَاةِ الْعِشَاءِ یُورِثُ الْفَقْرَ وَ شَتَاتَ الْأَمْرِ (مستدرک‏الوسائل- جلد ۵ – ص ۱۱۰) خواب پیش از طلوع خورشید و نیز خواب قبل از نماز عشاء، باعث فقر و پریشانی امور می شود.

********* 

امام سجاد(ع) می فرماید: لَا تَنَامَنَّ قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ فَإِنِّی أَکْرَهُهَا لَکَ إِنَّ اللَّهَ یُقَسِّمُ فِی ذَلِکَ الْوَقْتِ أَرْزَاقَ الْعِبَادِ عَلَى أَیْدِینَا یُجْرِیهَا (وسائل‏الشیعة – جلد۶ – ص ۴۹۸) هرگز قبل از طلوع خورشید نخواب که من آن را برایت خوب نمی دانم، زیرا خدواند در آن وقت، روزی بندگانش را به دست ما تقسیم می کند.

امام صادق(ع) می فرماید: «نَوْمَة ُالغَداةِ مَشُومَةٌ، تَطْرُدُ الرِّزْقَ وَ تُصَفِّرُ اللَّوْنَ وَ تَقْبحُهُ وُ تُغَیِّرُهُ، وَ هُوَ نَومُ کُلِّ مَشُومٍ، اِنَّ اللهَ تَبارکَ وَ تَعالی یَقَسِّمُ الاَرْزاقَ ما بَیْنَ طُلُوعِ الْفَجْرِ اِلی طُلُوعِ الشَّمْسِ فَاِیّاکُمْ وَ تِلْکَ النَومَة َ».

خواب صبح و بین الطّلوعین ضررهای ذیل را دارد: خواب نَحْس و نامبارکی است؛ رزق را دور می‌کند؛ رنگ را زرد و زشت کرده و چهره را تغییر می‌دهد و آن خواب هر بدخویی است. به راستی که خداوند سبحان رزقهای بندگان را بین طلوع فجر [اوّل وقت نماز صبح] تا طلوع خورشید تقسیم می‌کند؛ پس از چنین خوابی جدّاً بپرهیزید.

فوائد بیداری بین الطلوعین و رابطه آن با رزق و روزی 

کلام نورانی ائمه «علیهما السلام» کافی است برای اثبات این مطلب،زیرا علم و عقل بشری نمی تواند به کنه حقائق عالم دست پیدا کند.

نعمت و برکت الهی در گرو بندگی و اطاعت و داشتن نفس پاک و منزه از گناه و معصیت است و شب زنده داری و خواندن نافله شب که امری مستحب و اختیاری است و تکلیفی نسبت به آن وجود ندارد نشانگر روح مطیع و نفس پاک و مهذب و عاشق خدا و شیفته انس و خلوت با او است و این عبادت خالصانه و مشتاقانه و درون پاک و نورانی زمینه ساز دریافت فیض و لطف و انعام خداوند است .

از آیات و روایات فراوان استفاده می شود که مهم ترین عاملی که مانع ریزش فیض الهی و نزول نعمت می گردد گناه است و موثر ترین عاملی که این مانع را بر طرف می کند و بستر مناسب را برای نزول رحمت و نعمت فراهم می کند استغفار است و بهترین وقت استغفار به تصریح قرآن کریم وقت سحر است و از آن بهتر در قنوت نماز وتر است که در روایت به آن اشاره شده است .

 

در حدیثى از امام صادق(ع) در تفسیر آیه : و المستغفرین بالاسحار مى‏خوانیم، که فرمود: هر کس در نماز وتر (آخرین رکعت نماز شب) هفتاد بار بگوید: «استغفر اللَّه ربى و اتوب الیه» و تا یک سال این عمل را ادامه دهد خداوند او را از استغفار کنندگان در سحر المستغفرین بالاسحار قرار مى‏دهد و او را مشمول عفو و رحمت خود مى‏سازد.

 واژه سحر (بر وزن بشر) در اصل به معنى پوشیده و پنهان بودن است و چون در ساعات آخر شب پوشیدگى خاصى بر همه چیز حکومت مى‏کند، نام آن سحر گذاشته شده است لغت سحر (بر وزن شعر) نیز از همین ماده است زیرا شخص ساحر دست به کارهایى مى‏زند که اسرار آن از دیگران پوشیده و پنهان است عرب به ریه و شش نیز گاهى سحر (بر وزن بشر) مى‏گوید و این هم به خاطر پوشیده‏ بودن درون آن مى‏باشد.

 

چرا در میان اوقات شبانه روز تنها به وقت سحر اشاره شده است در حالى که استغفار و بازگشت به سوى خدا در هر حال مطلوب است؟ این براى آن است که سحر به خاطر آرامش و سکوت و تعطیل کارهاى مادى و نشاطى که بعد از استراحت و خواب به انسان دست مى‏دهد آمادگى بیشترى براى توجه به خداوند به او مى‏بخشد و این معنى را به آسانى با تجربه مى‏توان دریافت، حتى بسیارى از دانشمندان براى حل مشکلات علمى از آن وقت استفاده مى‏کردند. زیرا چراغ فکر و روح انسان در آن وقت از هر زمان پرفروغ‏تر و درخشان‏تر است و از آنجا که روح عبادت و استغفار توجه و حضور دل مى‏باشد عبادت و استغفار در چنین ساعتى از همه ساعات گرانبهاتر خواهد بود.

خداوند در توصیف بندگان صالح و مومنش در آیه ۱۷ آل عمران می فرماید :

 الصَّابِرِینَ وَ الصَّادِقِینَ وَ الْقانِتِینَ وَ الْمُنْفِقِینَ وَ الْمُسْتَغْفِرِینَ بِالْأَسْحارِ (آل عمران -۱۷) ؛ آنها که (در برابر مشکلات، و در مسیر اطاعت و ترک گناه) استقامت مى‏ورزند، راستگو هستند، (در برابر خدا) خضوع، و (در راه او) انفاق مى‏کنند، و در سحرگاهان، استغفار مى‏نمایند.

در آن هنگام که چشم هاى غافلان و بى‏خبران در خواب است و غوغاى جهان مادى فرو نشسته و به همین دلیل حالت حضور قلب و توجه خاص به ارزش هاى اصیل در قلب مردان خدا زنده مى‏شود به پا مى‏خیزند و در پیشگاه با عظمتش سجده مى‏کنند و از گناهان خود آمرزش مى‏طلبند و محو انوار جلال کبریایى او مى‏شوند، و تمام ذرات وجودشان زمزمه توحید سر مى‏دهد، و همان گونه که با طلوع صبح، ظلمت شب برچیده مى‏شود و فیض عام پروردگار بر صفحه جهان مى‏نشیند، آنها نیز به دنبال زمزمه‏هاى عاشقانه سحرگاهان همراه با طلوع صبح، پرده‏هاى ظلمت غفلت و گناه از دل هایشان برچیده مى‏شود و انوار رحمت و مغفرت و معرفت الهى بر دل هایشان فرو مى‏نشیند. (تفسیر نمونه، ج‏۲، ص: ۴۶۱)

مواردی که باید رعایت کنیم تا «بیداری بین الطلوعین» را از دست ندهیم

 برای این منظور موارد زیر را مراعات کنید:

۱‌ـ شام را کمتر از معمول و حداقل دو ساعت قبل از خواب بخورید.

۲- شب‏ها زودتر به رختخواب بروید و از بیدار ماندن تا دیر وقت بپرهیزید. حتى‏المقدور براى مطالعه سعى کنید از وقت سحرگاهان و صبح‏ها استفاده نمائید.

۳- محل استراحت خود را طورى طراحى و انتخاب کنید که مُشرف به پنجره و فضاى باز باشد تا تغییرات جوّى (رنگ آسمان و تغییرات نور هوا) براى شما ملموس باشد.

۴- وسایل مورد نیاز براى برخاستن از خواب را تهیه کنید (مانند ساعت مخصوص و زنگ‏دار که قابل تنظیم باشد).

۵- اگر اطرافیان شما دیر مى‏خوابند، شما سعى کنید محل خواب خود را در جائى که سر و صداى کمترى دارد و مزاحمتى براى شما نیست انتخاب کنید و هر چقدر زودتر بخوابید و هرچه خواب شما با آسودگى و در محیطى آرام صورت گیرد، بالطّبع برخاستن شما براى کارهاى صبح، بهتر و و مقدورتر خواهد شد. یکى از عللى که سبب خواب ماندن در صبح‏ها مى‏شود این است که روح و جسم انسان از لحاظ کمى و کیفى استراحت کافى برخوردار نیست.

حداقل ۶ ساعت خواب براى یک انسان مورد نیاز است در این مدت زمان بدن باید طورى به خواب برود که استراحت عمیق احساس شود. اگر انسان بعد از این نوع استراحت، خودانگیز از خواب بیدار شد این نشانگر خواب و استراحت به میزان مطلوب است.

۶- در طول روز مراقب باشید هر قدر اعمال و رفتار شما به صلاح، خیر و نیکى منطبق‏تر و موافق‏تر باشد توفیقات شما در امور معنوى (از جمله شب‏خیزى) بیشتر خواهد بود.

۷- قبل از خواب اعمال آن را انجام دهید، براى این منظور مفاتیح‏الجنان را بگشائید و اعمال قبل از خواب را بر حسب حال و به میزان وقتى که دارید انجام دهید.

۸- فعالیت‏هاى شدید بدنى در روز با خواب‏آلودگى و افزایش خواب همراهند و گریزى از آنها نیست، لذا اگر این نوع فعالیت‏هاى شما زیاد است آنها را تعدیل کنید. عدم تحرک و ترک ورزش روزانه باعث اجتماع رطوبت در بدن و خواب آلودگی می شود. بنابراین تحرک بدنی از ضرورت های زندگی یک جوان در سن و سال شماست.

۹- بدن ما به خواب نیاز دارد و کمبود خواب خود را جبران می‌کند. به این ترتیب، یکی از علل اصلی خواب صبحگاهی و بیدار نشدن در صبح، بیدار ماندن تا دیر وقت است. لذا اگر شما نیز چنین شیوه‌ای دارید، لازم است تغییر رویه دهید و شبها تا دیروقت بیدار نمانید. لذا اگر می‌خواهید مثلا ساعت ۶ صبح از خواب بیدار شوید (و در ضمن، میزان خواب شما مثلا ۷ ساعت است)، لازم است ساعت ۱۱ شب به رخت‌خواب بروید و بخوابید.

۱۰- با اطرافیان خود قرار بگذارید که اگر سر ساعت مورد نظر از خواب بر نخواستید به هر صورت ممکن شما را بیدار سازند.

۱۱- یکی از دلایلی که ممکن است خواب صبحگاهی شما ادامه یابد این است که احساس نمی کنید وظیفه ای بر دوش شماست و در واقع کاری ندارید که بخواهید زود و یا دیر برخواستن از رختخواب برای شما تفاوت داشته باشد؛ لذا توصیه می گردد مسؤلیت آماده کردن صبحانه برای اعضای خانواده را به عهده بگیرید تا از این طریق انگیزه شما برای برخواستن از رختخواب افزایش یابد .

۱۲- یکی دیگر از عواملی که باعث می گردد انسان به خوابش ادامه دهد دمای محیط است؛ لذا هر وقت که از خواب بیدار شدید از رختخواب خود به درآیید و از گرمای فضای اتاق خواب به وسیله باز کردن پنجره و… بکاهید. به حیاط رفته و مقداری حرکات کششی انجام دهید .

۱۳- جهت پایبندی به تصمیم به جای خود، برای خود برنامه تشویق و تنبیه بگذارید به عنوان مثال با خود عهد ببندید که هرگاه سر ساعت مورد نظر از رختخواب بیرون نیامدید، برنامه تلویزیونی مورد علاقه را که هر روز دنبال می کنید تماشا ننمایید. لطفاً در این مورد بر خود سخت بگیرید تا طبعتان به برنامه جدید زندگی عادت نماید.